Wij gebruiken cookies om onze website zo goed mogelijk te laten functioneren.

Blog 2 - Circulaire strategieën

Sociaal-Circulaire Hub

Circulaire strategieën: meer dan recyclage

In een circulaire economie proberen we het nut en de waarde van producten, onderdelen en materialen te behouden. Spontaan wordt daarbij vaak gedacht aan afval inzamelen, sorteren en recycleren tot nieuwe producten. De circulaire economie heeft echter heel wat meer in haar mars. In deze blogpost geven we een overzicht van een tiental circulaire strategieën inclusief inspirerende voorbeelden om zelf aan de slag te gaan met circulair ondernemen.

Waarom lezen?

1. Circulaire economie gaat over meer dan slim recycleren

2. Een overzicht van circulaire strategieën biedt inspiratie om zelf aan de slag te gaan

3. Dit overzicht bevat ook een hiërarchie die aangeeft welke strategieën meer en minder circulair zijn

De ladder van Lansink

In 1979 stelde de Nederlandse politicus Ad Lansink een motie op om het afvalbeheer in Nederland te regelen. Lansink hanteerde daarbij een afvalhiërarchie: preventie, hergebruik, sorteren/recycling, verbranding en storten. Deze ‘ladder van Lansink’ werd nadien een inspiratiebron om diverse strategieën weer te geven die ons kunnen helpen om een circulaire economie te realiseren. In 2017 stelden José Potting en haar collega’s voor de Nederlandse overheid onderstaande weergave op van tien circulaire strategieën. Deze weergave werd internationaal overgenomen. We geven dit overzicht, zoals oorspronkelijk, weer in het Engels: er is immers sprake van 10 R-strategieën. Hoe hoger op deze ladder, hoe sterker de kansen om minder materialen te gebruiken, een lagere druk op het milieu te leggen en dus circulair te werken.

Afbeelding Ladder van Lansink

De buitenste cirkels

Onderaan de ladder staan de strategieën Recycle (R8) en Recover (R9), die we ook wel de buitenste cirkels noemen. Die strategieën zetten in op materialen in ons afval zo goed als mogelijk te benutten in plaats van ze te storten of te verbranden zonder energierecuperatie. Ze staan onderaan de ladder: producten verliezen hun functionaliteit, de behandeling van het afval is vaak duur en complex, de opbrengst beperkt en deze strategieën dragen niet bij tot het anders organiseren van productie- en consumptiepatronen.

Recover (R9): De verbranding van afval levert energie op. De assen kunnen vervolgens gebruikt worden in bouwmaterialen, zoals cement. Ook vergisters van organisch afval wekken energie op. Om verbrandingsinstallaties en vergisters zo efficiënt mogelijk te laten draaien, is de toevoer van voldoende hoogcalorisch afval noodzakelijk. Hierdoor treedt er een zekere concurrentie met andere circulaire strategieën op.

Recycle (R8): In Vlaanderen gaat ongeveer twee derde van het selectief ingezameld huishoudelijk afval naar een recyclagefaciliteit. We spreken over upcycling wanneer materialen na recyclage een betere of gelijkwaardige kwaliteit en functionaliteit kennen (bv. tuinsalons uit houten paletten). Dit is vaak niet haalbaar, waardoor downcycling veel vaker voorkomt (bv. de recyclage van aluminium blikjes). We spreken van closed-loop systemen wanneer het recyclaat opnieuw gebruikt wordt bij de productie van dezelfde materialen (bv. gerecycleerde PET gebruiken bij de productie van PET-flessen). In open-loop recyclage wordt het recyclaat ingezet bij de productie van andere producten (bv. gerecycleerde PET gebruiken bij de productie van synthetisch textiel). Recyclage is vaak maar haalbaar en betaalbaar wanneer materialen zo zuiver en goedkoop mogelijk opgehaald en gescheiden kunnen worden. De sleutel hiertoe ligt echter vaak hoger op de ladder: bij het ontwerp van de producten.

De binnenste cirkels

In het midden van de ladder staan strategieën die we de binnenste cirkels noemen: daarbij proberen we maximaal de levensduur van producten en onderdelen te verlengen. Deze strategieën vormen een uitdaging voor lineaire bedrijfsmodellen waarbij producten gemaakt, gebruikt en weggegooid worden en de producent dus liefst zo snel mogelijk opnieuw een (nieuw) product verkoopt. De binnenste cirkels vereisen vaak een goedkoop, efficiënt en milieuvriendelijk systeem van retourlogistiek. De belangrijkste uitdaging ligt echter bij de klant zelf: die wil namelijk regelmatig nieuwe spullen. Daarnaast spelen garantieregelingen, waarborgsystemen en intellectuele eigendom een belangrijke rol om deze strategieën mogelijk te maken. Tegelijk bieden nieuwe bedrijfsmodellen, zoals productdienstmodellen ook kansen om ook hier nieuwe markten aan te snijden.

Repurpose (R7) is het herbestemmen van goederen richting een andere functie – een vorm van open-loop hergebruik zeg maar. Voorbeelden hiervan zijn het inzetten van een elektrische autobatterij als stationaire batterij voor zonnepanelen, en het herbestemmen van een bankfiliaal naar een residentiële woning. Bij Remanufacture (R6) worden onderdelen van een product hergebruikt bij de productie van hetzelfde (nieuwe) product. Een mooi voorbeeld is het gebruik van recuperatie-steen bij de bouw van een nieuwe woning.

Refurbish (R5) is het herstellen en opnieuw up-to-date brengen of moderniseren van een gebruikt product. Voorbeelden hiervan zijn het renoveren van woningen en refurbished smartphones die steeds vaker hun weg naar de consument kennen. Het herstellen (en onderhouden) van een product (R4) zodat het haar oorspronkelijke functie kan behouden is een circulair voorbeeld dat we goed kennen binnen bijvoorbeeld de auto-industrie. Een auto is simpelweg te duur om na een klein ongeluk weg te gooien. Daar waar herstel van producten vroeger vaak de standaard was, gebeurt dit echter steeds minder. Hergebruik (R3), tot slot, is een gekend fenomeen dat we ook binnen de informele economie tegenkomen. Bekende voorbeelden zijn de Kringwinkels, tweedehands-websites, rommelmarkten, occasie-wagens, maar ook het onderling doorgeven van bv. babyspullen tussen families en vrienden.

Eliminatiemodellen

Ook bij het toepassen van deze binnenste cirkelstrategieën hangt veel af van het ontwerp van producten: de materiaalkeuze, productiemethode en het achterliggende bedrijfsmodel bepalen vaak sterk de mate waarin de levensduur van producten haalbaar of gewenst is. We sluiten dit blogartikel dan ook af met circulaire strategieën die bovenaan de ladder staan: de eliminatiemodellen. Deze komen vooral neer op het slimmer produceren en gebruiken van producten. Ze bepalen het ontwerp van producten, productieprocessen, logistieke systemen en zelfs van consumptiepatronen. Deze strategieën hebben dan ook de sterkste impact: ze staan aan het begin van de levenscyclus van een product en vormen een hefboom om andere strategieën toe te kunnen passen. Tegelijk vergen ze vaak onderzoek en ontwikkeling en een flinke dosis creativiteit.

De strategie Reduce (R2) omvat het efficiënter ontwerpen van producten zodat minder materialen, energie en afval nodig zijn bij de productie of het gebruik ervan. Daarbij gaat het ook over ontwerpprocessen die maken dat er minder nieuwe producten gemaakt moeten worden, bv. door de levensduur ervan te verlengen. Het gaat ook over het aanpassen van productieprocessen die maken dat er minder sprake is van snijresten of productie-afval.

Rethink (R1) gaat over het omdenken van producten zodat ze intensiever benut kunnen worden. Voorbeelden hiervan zijn deelmodellen, zoals deelauto’s en bibliotheken, en het ontwerpen van multifunctionele producten, zoals de integratie van printers, scanners en kopieertoestellen. Refuse (R0) tot slot is de meest ingrijpende strategie: hierbij worden producten overbodig gemaakt door hun functie op een andere manier in te laten vullen. Gekende voorbeelden hiervan zijn het verdwijnen van de plastic winkelzakjes en gloeilampen, of het ontwerpen van smartphone-apps die de nood aan bepaalde toestellen vervangt.

Wil je voorbeelden van circulaire strategieën zelf verkennen?

Kijk dan eens naar www.circulator.eu, een interactieve web-tool vol cases die toelaat om verschillende combinaties van strategieën te verkennen.
Lees meer

Meer lezen over dit onderwerp?

Zie Morseletto, P. (2020). Targets for a circular economy. Resources, Conservation and Recycling, 153, 104553.

Wil je meer weten over de Sociaal-Circulaire Hub Kempen+ en de andere blogartikels?

Via deze link vind je alle info.

Klik hier